Kultura materialna - źródła bogactwa tradycji
„Kurpie należą obecnie do najciekawszych regionów etnograficznych Polsce. Odznaczają się zachowawczością i malowniczością kultury, a zwłaszcza sztuki ludowej.” – tak pisze o swoim regionie Maria Samsel. „Dzięki temu Kurpie są jednym z nielicznych regionów w naszym kraju, gdzie kultura ludowa nie tylko nie zanika, ale wręcz rozwija się. Ogromna jest w tym zasługa działających na tym terenie twórców ludowych.” Każdy z nich jest człowiekiem nie tylko wrażliwym i utalentowanym, ale również dumnym z osiągnięć swoich przodków, swojego regionu. Każdy z nich jest osobowością.“
Sztuka ludowa Kurpiów to przede wszystkim budownictwo, zdobnictwo, rzeźba, tkactwo, ale także przekazywane ustnie z pokolenia na pokolenie legendy i podania, pieśni i melodie. Ważnym elementem tej kultury jest również taniec.
Gdy jest się z borem sam na sam
Na rozwój i kształt twórczości artystycznej wpływała przede wszystkim Puszcza przez swą pierwotność i piękno z jednej strony, a z drugiej przez odizolowanie ludności puszczańskiej od reszty świata.
Święty Kąt
Wszystko, co pochodziło ze świata zewnętrznego było dla tych ludzi puszczy obce, groźne i nieodgadnione. Nie rozumieli tego lub pojmowali na swój sposób. Stąd tyle jest wiary w mityczne znaczenia miejsc i zdarzeń w kulturze kurpiowskiej. Stąd tak wiele figurek Madonny, Chrystusa i świętych w miejscach szczególnie niebezpiecznych, jak na przykład rozstaje dróg, gdzie jak wierzono późnym wieczorem można było spotkać ducha czy upiora. Wszystkie te świątki robiono z drzewa będącego nie tylko materiałem twórczym, ale także symbolem świata znanego. To ono ujarzmiało w pewnym stopniu to, co groźne, bo niepojęte. Z tego lęku przed nieznanym i potrzeby ochrony przed nim powstało wiele zwyczajów związanych z urządzaniem chaty, z których bodaj najważniejszym było wytyczenie Świętego Kąta i przystrajanie go. Święty kąt to narożnik głównej izby, na przeciwko pieca, gdzie wieszano obrazy religijne, urządzano tu też ołtarzyk domowy. W kącie tym zawsze stawiano stół - najważniejszy mebel – używany tylko w szczególnych sytuacjach. W dużej mierze dzięki potrzebie dekorowania tego miejsca rozwinęła się plastyka obrzędowa.
Zamiłowanie do piękna
Zamiłowanie ludności puszczańskiej do piękna znalazło wyraz między innymi w zdobieniu izb, w pięknych formach naczyń plecionych z korzenia, w rozwoju wycinanki, a także innych ozdób wnętrza chaty jak kierce, pająki czy też pięknie haftowana bielizna stołowa i pościelowa, w powszechności wyrobów z drewna, tkanin i ubiorów. Rozwojowi twórczości artystycznej sprzyjały ponadto warunki społeczno-gospodarcze na terenie Puszczy Zielonej, stanowiącej do III-ego rozbioru Polski własność królewską, tzw. „Królewszczyznę”, w odróżnieniu od Puszczy Białej, która była „Biskupszczyzną”, czyli własnością kościelną. Przynależność do dóbr królewskich gwarantowała wolność osobistą i wynikające z niej poczucie własnej godności, a więc i wartości własnej kultury i sztuki.”
Szacunek dla tradycji
To poczucie godności i wartości własnej kultury przetrwało do dzisiaj. Kurpie dają temu wyraz kultywując pieczołowicie wiele dziedzin sztuki i tradycji ludowej.” My – autorzy niniejszego przewodnika – możemy śmiało powiedzieć, że doświadczyliśmy tego „na własnej skórze” przybywając na jedną z zabaw bez wcześniejszego uprzedzenia i jeszcze zanim weszliśmy na salę, usłyszeliśmy śpiew kobiet z wtrącającym się chórem mężczyzn. To było piękne przeżycie! A niedługo potem zaczęła grać do tańca kapela kurpiowska… I wszyscy bawili się doskonale!