Historia Mazowsza
Dzieje Mazowsza były burzliwe już od zarania. Początkowo znajdujące się w granicach Polski i wraz z nią ochrzczone, w XI wieku przeżyło krótki, lecz burzliwy nawrót pogaństwa i oderwania od macierzy. Kolejny raz stało się samodzielnym księstwem po śmierci Bolesława Krzywoustego, który podzielił królestwo pomiędzy swoich synów. Dzieje księstwa to dzieje ciągłych najazdów pruskich, litewskich, ruskich. Do pomocy w walce z nimi książę Konrad I sprowadził na ziemie mazowieckie Zakon Krzyżacki, który wkrótce stał się jednym z najgroźniejszych wrogów księstwa. Wojny z Krzyżakami ciągnęły się od początku XIV w. do roku 1520. W XV wieku nasiliły się dążenia królów polskich do przyłączenia Mazowsza do Korony. Zakończyły się one sukcesem w 1526 roku po wygaśnięciu rodu Piastów mazowieckich.
Dzika kraina, porośnięta nieprzebytymi puszczami, w znacznej części zajęta przez rozległe bagna nad środkową Wisłą, dolną Narwią i Bugiem – to krajobraz wczesnośredniowiecznego, pogańskiego jeszcze Mazowsza. Lud zamieszkujący owe tereny, zwany Mazurami, słynął przede wszystkim ze swej waleczności, dzięki której przez długie wieki opierał się nieustannym najazdom najpierw plemion, potem państw ościennych.
Zmieniali się władcy, zmieniał się również status księstwa. Jeszcze w czasach przedpiastowskich zaliczało ono najprawdopodobniej do ziem polskich i wraz z nimi przyjęło chrzest w 966 roku. Jednak z racji odseparowania tej krainy od reszty ziem Korony, wynikającego z ogromnej ilości nieprzebytych borów, tutaj najdłużej utrzymało się pogaństwo. Jego silny nawrót nastąpił w pierwszej połowie XI wieku, w okresie bezkrólewia po śmierci Mieszka II. Wówczas to komes mazowiecki, Miecław, ogłosił się samodzielnym władcą i przywrócił do łask starych bogów. Zyskał sobie tym posunięciem poparcie ludności bardzo przywiązanej do starej wiary. Okres niezależności trwał jednak zaledwie około dziesięciu lat. W roku 1047 Kazimierz Odnowiciel wspólnie z księciem kijowskim zaatakował Miecława, który zginął w walce. Mazowsze znów znalazło się w granicach Polski.
W XII wieku, po śmierci Bolesława Krzywoustego, na mocy jego testamentu, Mazowsze ponownie stało się samodzielnym księstwem. W tym czasie nasiliły się najazdy Litwinów, Prusów, Jaćwingów, Pomorzan, Rusinów. Szarpany ze wszystkich niemal stron kraj gwałtownie potrzebował silnego sprzymierzeńca. Dlatego książę Konrad I zdecydował się na przymierze z Zakonem Krzyżackim, któremu w zamian za pomoc w walce z północnymi najeźdźcami oddał w lenno ziemię chełmińską. Był rok 1228.
Tenże książę przyczynił się w sposób decydujący do zasiedlenia dzikich terenów Mazowsza północnego. Nagradzał bowiem hojnie wiernie mu służących poddanych licznymi nadaniami ziem w północnej i wschodniej części swojego państwa.
Z pomocą Krzyżaków ujarzmione zostały Prusy i Jaćwież, wciąż jednak nie ustawały najazdy Litwinów, którzy w drugiej połowie XIII wieku, pod wodzą legendarnego księcia Mendoga, dotarli aż nad Wisłę. Najechawszy na gród skaryszewski zabili w walce lub ścięli (historycy różnie piszą o tym zdarzeniu) księcia mazowieckiego Ziemowita i pojmali do niewoli dla okupu jednego z jego dwóch synów, Konrada. Po tym zdarzeniu obaj bracia postanowili pomyśleć o wzmocnieniu obronności tej części swojego państwa i wybudowaniu warownego grodu. Za najodpowiedniejsze miejsce dla tego przedsięwzięcia uznali niewielką wieś nad Wisłą – Warszawę. I tak zaczęła się kariera obecnej stolicy Polski. Następni władcy Mazowsza lokowali grody na północnych rubieżach swoich ziem i budowali tam pierwsze warowne zamki między innymi w Ciechanowie, Ostrołęce, Nowogrodzie, Łomży. Miały one stanowić obronę przede wszystkim przed najazdami litewskimi.
W początkach XIV wieku Mazowszu zaczął poważnie zagrażać nowy wróg. Stał się nim niedawny jeszcze sprzymierzeniec – Zakon Krzyżacki, który po pokonaniu Prus i Jaćwieży zajął ich ziemie, wzmocnił swe siły i urósł do rangi samodzielnego państwa. Wówczas rozpoczął ekspansję najpierw na Pomorze, a następnie zaatakował Polskę i Mazowsze. W wojnach z Zakonem książęta mazowieccy byli sojusznikami Rzeczpospolitej. Wojska mazowieckie odegrały ważną rolę w bitwie pod Grunwaldem w 1410 roku. Ostatni książęta mazowieccy, Stanisław i Janusz, poprowadzili swoje hufce na pomoc Zygmuntowi Staremu w 1520 roku. Była to ostatnia, decydująca wojna z Zakonem, która zakończyła się jego ostatecznym upadkiem i utworzeniem na jego ziemiach Prus Książęcych.
Przez cały wiek XV książęta mazowieccy opierali się dążeniom kolejnych królów polskich, zmierzających do przyłączenia księstwa do Rzeczypospolitej. Kazimierzowi Wielkiemu udało się nawet zmusić Ziemowita III do złożenia hołdu królowi. Zdarzenie to miało miejsce w roku 1355. Okres zależności trwał jednak krótko. Zaraz po śmierci wielkiego władcy Ziemowit odzyskał niezawisłość księstwa. W 1495 roku, po wygaśnięciu płockiej linii Piastów mazowieckich, Kazimierz Jagiellończyk przyłączył księstwo płockie do Korony nie bacząc na liczne protesty dalszych spadkobierców tych ziem. Władcy wschodniej części Mazowsza zachowali jeszcze na pewien czas niezależność.
Po owianej mgiełką tajemnicy, bezpotomnej śmierci ostatnich Piastów mazowieckich, Zygmunt Stary w 1526 roku ostatecznie przyłączył Mazowsze do Korony. W niedługim czasie oddał je jako oprawę królowej Bonie. O jej rządach historia różnie mówi, a opinie są dość skrajne. Wydaje się jednak, że królowa dobrze sprawowała władzę, fundując liczne kościoły, wzmacniając zamki i nadając przywileje miastom. Wszystko to wpływało na szybki rozwój zwłaszcza północnej, słabiej zaludnionej części księstwa. Stopniowo też zaczęła rosnąć rola stolicy – Warszawy, która stała się ulubioną siedzibą królów polskich, a przez swoje centralne położenie w państwie – również miejscem obrad sejmów Rzeczypospolitej. Od tego też czasu Mazowsze zaczęło dzielić wspólny los z Rzeczpospolitą.
Wszystkich zainteresowanych bardziej szczegółowym opisem dziejów Mazowsza zapraszamy do części „Z lupą przez historię”, gdzie obok ogólnego artykułu wiodącego zamieściliśmy również opisy ciekawych zdarzeń historycznych.